Publikacija i mapa "Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora na Listi svjetske baštine UNESCO-a" su nastale s ciljem da se predstave osnovne karakteristike, vrijednosti i značaj Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora i doprinese očuvanju njegovog statusa na Listi svjetske baštine UNESCO-a.
Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora nalazi se na Listi svjetske baštine UNESCO-a, na kojoj su kulturna i prirodna dobra koja imaju izuzetnu univerzalnu vrijednost za cijelo čovječanstvo. Lista svjetske baštine uspostavljena je 1978. godine, na osnovu Konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine koju je UNESCO usvojio 1972. godine, i na njoj se trenutno nalazi 1121 lokalitet iz cijelog svijeta. Područje Kotora upisano je na Listu svjetske baštine među prvih 60 lokaliteta, još 1979. godine zbog izuzetne univerzalne vrijednosti koju posjeduje, a koja se ogleda u „kvalitetu njegove arhitekture u utvrđenim i otvorenim gradovima, naseljima, palatama i manastirskim kompleksima, te njihovoj harmoničnoj integraciji sa kultivisanim terasastim predjelom na obodima visokih stjenovitih planina”. Ono predstavlja i „jedinstveno svjedočanstvo o izuzetno važnoj ulozi koju je imao tokom vjekova u širenju mediteranske kulture na Balkanu.” Područje Kotora obuhvata Kotorskorisanski dio Bokokotorskog zaliva, dok nejgova zaštićena okolina (bafer zona), sodređena 2011. godine, obuhvata cijeli zaliv.
Područje Kotora se tokom posljednje dvije decenije nalazi pod velikim pritiskom prekomjerne urbanizacije koja ozbiljno ugrožava njegovu izuzetnu univerzalnu vrijednost. Nedopustive transformacije kulturnog pejzaža koje su se desile, devastacije i neadekvatna komercijalizacija kulturne baštine, gubitak izvorne namjene, kao i trenutno urušeni i nefunkcionalni sistem zaštite kulturne baštine i izuzetno loš sistem prostornog planiranja, ozbiljno narušavaju vrijednosti Područja Kotora. Ukoliko se ove negativne prakse ubrzo ne promijene, status na Listi svjetske baštine UNESCO-a biće ozbiljno doveden u pitanje.
Jedan od razloga zabrinjavajućeg stanja Područja i degradacije njegovih vrijednosti je činjenica, da generalno u javnosti, a ni među donosiocima odluka, ne postoji svijest o tome šta ono sve obuhvata i koja je to izuzetna univerzalna vrijednost zbog koje se nalazi na Listi svjetske baštine. Najčešće se ne shvata da je cijeli kulturni pejzaž, koji obuhvata Kotorsko-risanski dio zaliva, područje Svjetske baštine, i da je ono što bi trebalo sačuvati upravo harmoničan odnos između bogate i raznovrsne graditeljske baštine i jedinstvenog prirodnog okruženja.
U publikaciji "Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora na Listi svjetske baštine UNESCO-a" su na početku date osnovne informacije o Listi svjetske baštine UNESCO-a i dobrima Svjetske baštine u Crnoj Gori. Za Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora dati su osnovni podaci, informacije o položaju, obuhvatu i granicama; Izjava o izuzetnoj univerzalnoj vrijednosti kao i detalji o upisu na Listu svjetske baštine. Nakon toga su obrađene prirodne karakteristike i istorijski razvoj područja. Ključni dio publikacije predstavlja poglavlje Kulturni pejzaž - harmonična simbioza prirodnih fenomena i graditeljstva, u kojem su obrađeni svi gradovi i naselja u okviru zaštićenog područja, uključujući i ruralne cjeline u zaleđu zaliva. Značajan dio publikacije se odnosi na umjetnost i zanatstvo Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, kao i na nematerijalnu kulturnu baštinu. Na kraju je dat osvrt na zahtjeve zaštite i upravljanja, kao i spisak literature i izvora.
U publikaciji je u sažetom obliku predstavljen materijal koji je do sada uglavnom bio dostupan samo stručnoj javnosti, sa posebnim osvrtom na kulturni pejzaž Područja Kotora u kojem se ogleda njegova izuzetna univerzalna vrijednost. U brojnim do sada objavljenim djelima postoji obimna građa o mnogim pojedinačnim kulturnim dobrima ovog područja, dok je u ovoj publikaciji fokus na ključnim vrijednostima Svjetske baštine.
Autorke/i publikacije su: Zorica Čubrović, Jasminka Grgurević, Ilija Lalošević i Aleksandra Kapetanović. Informacije i stavovi iznijeti u publikaciji predstavljaju rezultate višedecenijskog bavljenja kulturnom i prirodnom baštinom Područja Kotora mnogih domaćih i stranih naučnika, istraživača i ekperata iz oblasti zaštite kulturne baštine. Autori najvećeg broja fotografija u publikaciji su Stevan Kordić i EXPEDITIO.
Zahvaljujemo se Kotorskoj biskupiji i Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini Kotor na saglasnosti za korišćenje fotografija iz enterijera crkava, Pomorskom muzeju Crne Gore za korišćenje ilustracija iz njihovog fonda, kao i Državnom arhivu Crne Gore - Istorijskom arhivu Kotor za korišćenje ilustracije iz objavljenog Statut grada Kotora.
Na mapi "Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora na Listi svjetske baštine UNESCO-a" su predstavljeni osnovni atributi iuzuzetne univerzalne vrijdnosti Područja Kotora. Mapa je rađena na osnovu grafičkog priloga Područje Svjetske baštine Kotora - Identifikacija elemenata i atributa izuzetne univerzalne vrijednosti iz Studije zaštite kulturnih dobara na području opštine Kotor, 2017. Na mapi su date i osnovne informacije o Listi svjetske Baštine UNESCO-a i o Prirodnom i kulturno-istorijskom području Kotora, obuhvat i granice, izjava o izuzetnoj univerzalnoj vrijednosti kao i osnovne karakteristike kulturnog pejzaža.
Zahvaljujemo se Upravi za zaštitu kulturnih dobara na saglasnosti za korišćenje grafičkog materijala iz Studije zaštite kulturnih dobara na području opštine Kotor.
Publikaciju u digitalnom obliku možete pogledati ovdje, a mapu u digitalnom obliku ovdje.
Svoj primjerak publikacije i mape možete besplatno preuzeti na KAMENOM KIOSKU ispred kotorskog Starog grada.
U okviru istog projekta postavljen je i vebsajt Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora na Listi svjetske baštine UNESCO-a http://www.kotorunesco.info/.
Zahvaljujemo se svim autorima teksta i fotografija, institucijama i organizacijama, kao i građanima/kama Područja Kotora koji su pomogli pri izradi ovog materijala. Takođe, veliku zahvalnost dugujemo i svim kolegama koji su svojim radom doprinijeli istraživanju, boljem razumijevanju i poznavanju Područja Kotora.
Nadamo se da će ovaj materijal pomoći boljem poznavanju vrijednosti i značaja Prirodnog i ikulturno-istorijskog područja Kotora i dati doprinos njegovoj zaštiti i očuvanju statusa na Listi svjetske baštine UNESCO-a.
-----------------------
Publikacija, mapa i vebsajt su realizovani u okviru projekta nevladine organizacije EXPEDITIO „UPOZNAJMO, DA BISMO ČUVALI – Svjetska baština Područja Kotora“, koji je podržan u okviru Regionalnog programa lokalne demokratije na Zapadnom Balkanu – ReLOaD, koji finansira Evropska unija, a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP). U Crnoj Gori, ReLOaD program se sprovodi u partnerstvu sa opštinama Kotor, Tivat, Nikšić, Pljevlja i Podgorica.
