Publikacija Tradicionalni drveni prozori u Boki Kotorskoj i njihova restauracija nastala je u okviru projekta Tradicionalni materijali i tehnike gradnje u Boki Kotorskoj – unapređenje znanja i vještina restauracije drvenih prozora i primjene krečnog maltera koji je nevladina organizacija EXPEDITIO realizovala u periodu 2014–2016. Ovaj projekat, koji je finansirala Headley Trust Fondacija iz Velike Britanije, imao je za cilj povećanje znanja i svijesti o korišćenju tradicionalnih materijala i tehnika gradnje prilikom restauracije građevina, u skladu sa savremenim izazovima.
Da pogledate publikaciju kliknite ovdje Tradicionalni drveni prozori u Boki Kotorskoj i njihova restauracija
Upotreba tradicionalnih zanata, tehnika i materijala je jedan od najvažnijih elemenata u procesu restauracije i održavanja graditeljskog nasljeđa. Kontinuitet upotrebe tradicionalnih tehnika i zanata u okviru graditeljskog nasljeđa je fundamentalan za njegov izražaj, i od suštinskog je značaja za popravku i obnovu objekata graditeljskog nasljeđa. Takođe, zanati su dio nematerijalnog nasljeđa kao oblik znanja i učenja i kao ekonomski proces. Ipak, u regionu Jugoistočne Evrope, uključujući i Crnu Goru, korišćenju tradicionalnih zanata, tehnika i materijala u procesu restauracije graditeljskog nasljeđa ne daje se dovoljan značaj.
Tradicionalni zanati se suočavaju s opasnošću od izumiranja, zamjenjuju se novim tehnikama koje su često nekompatibilne sa tradicionalnim. Ovi problemi su posebno izraženi posljednjih godina, kada je intenzivirana gradnja i neadekvatna restauracija, naročito na crnogorskom primorju. Sve ovo se događa zato što zanatlije, arhitekte i vlasnici kuća ne posjeduju adekvatno znanje o primjeni tradicionalnih materijala i tehnika, kao i zbog nedostatka dobrih primjera. Nedostaju takođe i pristupačne informacije o tradicionalnim tehnikama, zanatima i materijalima. Postojeća literatura o ovoj temi u zemljama Jugoistočne Evrope, uključujući i Crnu Goru, nedovoljna je i rijetka. Knjige, dokumenta i ostala literatura koja se može naći je često pretjerano teorijska, bazirana ili na vrlo uopštenom, širokom (teorijskom) pristupu ili tretira samo određene teme i ne može se koristiti za praktičan rad. Problem predstavlja i to što je postojeća literatura uglavnom na stranim jezicima.
Kroz projekat Tradicionalni materijali i tehnike gradnje u Boki Kotorskoj planirano je da se nastave napori u vezi sa podsticanjem i promovisanjem upotrebe tradicionalnih tehnika i materijala u procesu restauracije, koji već postoje na prostoru Jugoistočne Evrope.
EXPEDITIO je u periodu 2002-2004, u saradnji sa Svenska byggnadsvårdsföreningen – Švedskom asocijacijom za brigu o nasljeđu, zajednički organizovao tri volonterska radna kampa restauracije u Perastu, koji su imali za cilj promovisanje primjene tradicionalnih tehnika i materijala. Kao rezultat, 2004. godine je izdata knjiga Vrata u tradicionalnoj arhitekturi Boke Kotorske i njihova restauracija.
Tokom 2008. godine, organizacije Nacionalni trast za Englesku, Vels i Sjevernu Irsku /National Trust of England, Wales and Northern Ireland/, Evropa Nostra, Kulturno nasljeđe bez granica/Cultural Heritage without Borders - CHwB/ i EXPEDITIO razvile su upitnik o tradicionalnim tehnikama, zanatima i materijalima koji se koriste u restauraciji istorijskih građevina u Jugoistočnoj Evropi. Rezultati ovog istraživanja objavljeni su u dvojezičnoj knjizi Izrada programa održavanja i zanati u restauraciji graditeljskog nasljeđa – Development of Maintenance Programs and Tools for Historic Building preservation.
Od 2007. godine Kulturno nasljeđe bez granica – CHwB sprovodi regionalne kampove restauracije koji imaju za cilj da obrazuju buduće generacije stručnjaka za restauraciju – uključujući praktično iskustvo u nastavni program univerziteta i obezbjeđujući standarde visokog kvaliteta. Organizacija CHwB je do sada organizovala 22 kampa na 6 istorijskih lokaliteta širom Zapadnog Balkana, i za tu aktivnost je 2014. godine dobila prestižnu nagradu Evropske unije za kulturno nasljeđe, nagradu organizacije Evropa Nostra u kategoriji Obrazovanje, obuka, podizanje svijesti.
U okviru projekta Tradicionalni materijali i tehnike gradnje u Boki Kotorskoj, na Slavjanskoj čitaonici u Dobroti, u periodu od 4. do 6. maja 2015. održan je Radni kamp restauracije drvenih prozora. Kamp je organizovala NVO Expeditio u saradnji sa Kulturnim nasljeđem bez granica - CHwB, a učesnici su imali priliku da od majstora stolara, kroz konkretan rad, nauče osnovne principe restauracije i prođu obuku za korišćenje tehnika restauracije.
Učesnici/e Radnog kampa restauracije drvenih prozora: Mehdi Belasri, Milan Blagojević, Besnik Derviši, Svetlana Dukić, Marko Ilijanić, Martina Lochert, Irena Milačić, Aleksandra Mirić, Dubravka Šušić, Milica Tanasijević, Ivan Volarević, Dejan Zafirov
Majstori: Lan Bajrami, Željko Čelanović
Konsultanti: Lejla Hadžić, Ilija Lalošević
EXPEDITIO tim: Aleksandra Kapetanović, Biljana Gligorić, Sanja Vuković
U fokusu projekta Tradicionalni materijali i tehnike gradnje u Boki Kotorskoj su bili tradicionalni drveni prozori jer su posljednjih godina oni posebno ugroženi i u velikoj mjeri se zamjenjuju novim PVC prozorima.
Tradicionalni drveni prozori predstavljaju značajne arhitektonske elemente građevina i svjedoče o umjetničkom, društvenom, ekonomskom i tehnološkom razvoju prošlih vremena. Način izrade i izgled prozora odražava arhitektonske stilove i modu određenih epoha, status građevina i značaj pojedinačnih prostorija unutar njih, kao i način života stanovništva određenog naselja ili regiona. Prozori su posebno osjetljivi elementi pošto se relativno lako mogu transformisati ili zamijeniti. Takve intervencije obično pogađaju ne samo samu građevinu već i izgled određenih graditeljskih cjelina, odnosno istorijskih gradova.
Ovom publikacijom smo htjeli da skrenemo pažnju na vrijednost tradicionalnih drvenih prozora i njihov značaj u očuvanju izuzetnog i kompleksnog nasljeđa Boke Kotorske, kao i da ukažemo na neophodnost njihovog čuvanja, kako restauracije i održavanja tako i izrade novih, korišćenjem tradicionalnih tehnika i tradicionalnih materijala.
U publikaciji su prikazani istorijat, karakteristike i elementi tradicionalnih drvenih prozora, analizirane su njihove vrijednosti i razlozi zbog kojih ih treba čuvati. Kroz komparativnu analizu karakteristika tradicionalnih drvenih, i savremenih fabrički proizvedenih prozora, ispitivana je opravdanost zamjene starih prozora savremenim. Prikazani su uobičajeni problemi drvenih prozora i date smjernice za njihovu restauraciju.
U publikaciji su analizirani tradicionalni drveni prozori stambene arhitekture u Boki Kotorskoj, kroz njihov istorijski razvoj, karakteristike, tipove i elemente. Međutim, razmatrane vrijednosti, problemi, principi i smjernice za restauraciju mogu biti upotrebljivi i za tradicionalne prozore u drugim područjima.
Ova publikacija može biti podsjetnik, kako stručnjacima, arhitektama i konzervatorima, tako i zanatlijama, ali i svima koji na svojim kućama imaju tradicionalne prozore, o tome koje su njihove vrijednosti i kako ih treba čuvati.
Nadamo se da će publikacija makar u određenoj mjeri doprinijeti da se sačuvaju tradicionalni drveni prozori u Boki, ali i drugim djelovima Jugoistočne Evrope, i podstaknuti studioznije bavljenje ovom i sličnim temama vezanim za tradicionalne tehnike i zanate.
Da pogledate publikaciju kliknite ovdje Tradicionalni drveni prozori u Boki Kotorskoj i njihova restauracija
