Među 12 grantova dodijeljenih od strane Regional Cooperation Council (RCC) iz fonda Evropske unije, podržan je i Expeditio projekat WWII-MonumentSEE. Počev od 9.11.2018. narednih 7 mjeseci Expeditio će, sa saradnicima, raditi na procjeni spomenika nastalih nakon Drugog svjetskog rata, u cilju razvijanja novog regionalnog turističkog proizvoda / kulturne maršrute.
Događaj dodjele grantova organizovan je u Sarajevu 9.11.2018. o čemu više možete pročitati na sajtu RCC
O PROJEKTU WWII-MONUMENTSEE
WWII-MONUMENTSEE – Procjena spomenika nastalih nakon Drugog svjetskog rata, u cilju razvijanja novog regionalnog turističkog proizvoda / kulturne maršrute u jugoistočnoj Evropi
Aktivnosti se sprovode u okviru granta koji je obezbijeđen kroz Projekat za razvoj i promociju turizma Savjeta za regionalnu saradnju (Regional Cooperation Council - RCC). Projekat, koji finansira Evropska unija a realizuje Savjet za regionalnu saradnju, nastoji da doprinese rastu i konkurentnosti ekonomija šest zemalja Zapadnog Balkana podržavajući razvoj i promociju zajedničke regionalne ponude u okviru kulturnog i avanturističkog turizma.
Spomenici nastali nakon II svjetskog rata na području jugoistočne Evrope predstavljaju značajan potencijal za razvoj regionalne kulturne turističke rute. Ovi spomenici, koji su u velikom broj nastali u periodu nakon II svjetskog rata na cijeloj teritoriji bivše Jugoslavije i Albanije su prije svega memorijali antifašističke borbe, ali i mnogo više od toga, a mnogi od njih imaju i izuzetnu umjetničku vrijednost. Oni nijesu samo “...lijepi oblici bez značenja, njihova forma je plod ideoloških, oblikovnih, filozofskih, odnosno estetskih i etičkih istraživanja brojnih arhitekata, kipara i umjetnika.”
Nakon promjena koje su se desile 90-ih godina XX vijeka na području jugoistočne Evrope dolazi do zanemarivanja spomenika posvećenih II svjetskom ratu nastalim na teritoriji Albanije, Bosne i Hercegovine, Kosova*, Crne Gore, Srbije i Bivše jugoslovenske republike Makedonije, što je dovelo do njihove zapuštenosti usljed prestanka njihovog održavanja, a u nekim slučajevima i do njihove devastacije ili potpunog uništavanja.
Ponovno interesovanje za ove spomenike počinje se javljati u drugoj polovini prve decenije XXI vijeka, od 2006, kako kod stranih umjetnika i istraživača tako i onih sa prostora jugoistočne Evrope: belgijski fotograf Jan Kempenaers u periodu 2006–2009. realizuje projekat Spomenik ; 2012. se otvara izložba fotografija “Spomenici revolucije i narodnooslobodilačke borbe” sarajevskih autora Branimira Prljaka i Nedima Zlatara; počinju istraživanja koje sprovode mnogi naučni radnici ; 2014. godine započinje istraživački projekat “Pregled albanskih kamenih spomenika” ; 2017. godine dugometražni dokumentarni film “Neželjena baština” redateljice Irene Škorić dobija brojne nagrade; pa sve do posljednjeg velikog projekta – izložbe u Muzeju moderne umjetosti u Njujorku (The Museum of Modern Art – MoMA) pod nazivom “Ka betonskoj (konkretnoj) utopiji: Arhitektura u Jugoslaviji od 1948. do 1980” u kojoj su kao značajan segment obrađeni i spomenici. Od posebnog je značaja projekat “Spomenik Database” koji je pokrenuo 2016. godine Donald Niebyl, američki pisac, istoričar amater i pasionirani putnik, s ciljem da posluži kao sveobuhvatna onlajn baza podataka o najznačajnijim i najpoznatijim apstraktnim i modernističkim spomenicima posvećenim II svjetskom ratu koji su podignuti u Jugoslaviji od 1960. do 1990. godine.
Svakako, postoje određene aktivnosti na nivou pojedinih zemalja vezano za spomenike. Kao primjer navodimo Crnu Goru, u kojoj postoji Zakon o spomen-obilježjima, prema kojem Ministarstvo kulture vodi Centralni registar spomen-obilježja, dok opštine vode registar na njihovoj teritoriji. Međutim, nijesu sva spomen-obilježja prepoznata kao kulturna dobra, a za ona koja jesu, u procesu revalorizacije kulturnih dobara koji je sprovodilo Ministarstvo kulture urađena je njihova revalorizacija, ali ovi podaci nijesu dostupni javnosti. Potrebno je, međutim, istaći kao dobre primjere projekte koji su realizovani tokom 2017. godine na prostoru opština Nikšić i Bar: “Antifašistička mapa Nikšića” realizovana pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture Crne Gore u saradnji sa Fakultetom likovnih umjetnosti sa Cetinja i “Antifašistička mapa Bara” koju je realizovala Turistička organizacija grada Bara.
Dakle, tokom posljednje dvije decenije, značaj spomenika nastalih nakon II svjetskog rata je očigledno počeo ponovo da se otkriva, čak i u svijetlu turizma, o čemu govori i tekst objavljen na veb sajtu Lonely Planet-a u junu 2016, naslovljen “Snaga umjetnosti: herojski jugoslovenski spomenici na Balkanu” . Međutim, sve ove inicijative i aktivnosti su sporadične, češće dolaze sa strane, a ne iz zemalja u kojima se nalaze, i nijesu sinhronizovane, tako da ne postoji jedinstven turistički proizvod, ni u okviru zemalja pojedinačno, ni u okviru regiona jugoistočne Evrope. Takođe, ne postoje informacije o ovim spomenicima objedinjene na jednom mjestu, ni detaljna analiza njihovih vrijednosti, stanja, kao i potencijala za razvoj turističkih ruta. Uz to, posljednjih decenija se lokalno stanovnistvo dosta “udaljilo” od ovih spomenika. Dok su se ranije spomenici redovno obilazili u okviru školskih ekskurzija, to više nije slučaj, tako da posebno mladi ljudi iz regiona jugoistočne Evrope ne znaju za ove spomenike, njihov značaj i vrijednosti, kao ni simboliku koju predstavljaju, a to je antifašizam.
Projekat WWII-MONUMENTSEE promoviše sveobuhvatan pristup, uz uključivanje svih zainteresovanih strana i nadovezuje se na postojeće inicijative. Stručnjaci koji su već sproveli određena istraživanja biće pozvani da prisustvuju regionalnoj radionici, da podijele svoja iskustva i učestvuju u formulisanju predloga i smjernica za razvoj novog sveobuhvatnog regionalnog turističkog proizvoda/ kulturne rute. Razvoj nove kulturne rute koja će obuhvatiti spomenike posvećene II svjetskom ratu u jugoistočnoj Evropi može biti od koristi za unapređenje svih drugih kulturnih ruta u ovoj regiji.
Specifični cilj projekta “WWII-MONUMENTSEE - Procjena spomenika nastalih nakon Drugog svjetskog rata, u cilju razvijanja novog regionalnog turističkog proizvoda / kulturne maršrute u jugoistočnoj Evropi” je: sprovedena početna faza u razvoju novog regionalnog turističkog proizvoda/ kulturne rute – spomenici nastali nakon II svjetskog rata – na području jugoistočne Evrope, kroz izradu procjene.
Opšti ciljevi projekta su: razvijen novi regionalni turistički proizvod/ kulturna ruta – spomenici nastali nakon II svjetskog rata – na području jugoistočne Evrope; unapređenje (zapošljavanja i održivosti) regionalnog turizma na području jugoistočne Evrope, kroz razvoj novog turističkog proizvoda/ kulturne rute; doprinos ekonomskom rastu regiona jugoistočne Evrope kroz jačanje regionalnog turizma i kulturnih ruta.
Ključni akteri na koje će se projekat odnositi su: institucije u zemljama jugoistočne Evrope, uključujući i institucije za zaštitu kulturne baštine koje će biti kontaktirane i konsultovane tokom procesa; lokalne samouprave u zemljama jugoistočne Evrope i lokalne i nacionalne turističke organizacije koje će biti konsultovane tokom procesa; udruženja boraca i druge organizacije koje se brinu o spomenicima posvećenim II svjetskom ratu, koji će biti konsultovani tokom procesa; organizacije civilnog društva u regionu jugoistočne Evrope koje se već bave ili se mogu u budućnosti baviti nekim od segmenata u procesu razvoja turističkih ruta; pojedinci/ke i organizacije koji su se iz različitih uglova bavili istraživanjem spomenika posvećenih II svjetskom ratu i stručnjaci iz različitih oblasti (istorije, istorije umjetnosti, kulturne baštine, turizma, marketinga...) koji mogu doprinijeti procesu razvoja nove turističke rute, koji će biti pozvani da učestvuju na regionalnoj ekspertskoj radionici.
Aktivnosti koje će se realizovati tokom projekta WWII-MONUMENTSEE obuhvataju: formiranje regionalnog ekspertskog tima i definisanje koncepta i metodologije rada tokom radnog sastanka u Kotoru; istraživanje i prikupljanje podataka u 6 zemalja jugoistočne Evrope; definisanje koncepta i organizovanje jednodnevne regionalne ekspertske radionice; izrada “Procjene spomenika nastalih nakon II svjetskom ratu u jugoistočnoj Evropi za formiranje novog regionalnog turističkog proizvoda/ kulturne rute u jugoistočnoj Evropi” na jezicima koji se koriste u regionu; dostavljanje rezultata projekta i Procjene svim zainteresovanim stranama i medijima
Procjena koja će biti izrađena u okviru projekta obuhvatiće sljedeće teme i pitanja:
- Istraživanje i izrada inventara: spisak spomenika, spisak literature i mjesta/ izvora gdje se podaci mogu naći; identifikovanje postojećih projekata i aktivnosti, identifikovanje ključnih aktera
- Analiza: vrijednosti, okruženja, pejzaža, pristupačnosti, prostornih i strateških planova, odgovornosti, potencijala, opasnosti, promjera drugih kulturnih ruta u Evropskoj uniji
- Istraživanje tržišta: mogućnosti, potreba
- Definisanje predloga ruta: definisanje kriterijuma za odabir ruta, SWOT analiza (analiza snaga, slabosti, mogućnosti, prijetnji), predlozi ruta sa spomenicima
- Planiranje: prodlozi i smjernice za dalje korake
Realizacijom navedenih aktivnosti biće ostvareni sljedeći rezultati:
- Razvijena metodologija za izradu Procjene spomenika nastalih nakon II svjetskog rata u jugoistočnoj Evropi za formiranje novog regionalnog turističkog proizvoda/ kulturne rute u jugoistočnoj Evropi
- Prikupljeni ključni podaci: baza znanja o spomenicima posvećenim II svjetskom ratu u jugoistočnoj Evropi, baza podataka o ključnim akterima, i izrađena Procjena spomenika posvećenih II svjetskom ratu u jugoistočnoj Evropi za formiranje novog regionalnog turističkog proizvoda/ kulturne rute u jugoistočnoj Evropi
- Analizirane ključne teme, mogućnosti i potrebe; i definisani koncept, predlozi ruta i plan aktivnosti za razvijanje novog regionalnog turističkog proizvoda/ kulturne rute u jugoistočnoj Evropi, kroz održavanje regionalne ekspertske radionice
- Upoznavanje ključnih aktera u regionu jugoistočne Evrope sa rezultatima Procjene
Aktivnosti projekta će biti realizovane kroz sljedeće radne pakete (RP):
RP1 Definisanje metodologije za izradu “Procjene spomenika nastalih nakon Drugog svjetskog rata, u cilju razvijanja novog regionalnog turističkog proizvoda / kulturne maršrute u jugoistočnoj Evropi”
A1.1. Formiranje regionalnog ekspertskog tima i organizovanje radnog sastanka
A1.2. Izrada metodologije za tim regionalnih istraživača koji će biti zadužen za izradu “Procjene spomenika nastalih nakon II svjetskog rata u jugoistočnoj Evropi”
RP2 Izrada “Procjene spomenika nastalih nakon Drugog svjetskog rata, u cilju razvijanja novog regionalnog turističkog proizvoda / kulturne maršrute u jugoistočnoj Evropi”
A2.1. Izrada pojedinačnih Procjena u 6 zemalja (Albaniji, Bosni i Hercegovini, Kosovu*, Crnoj Gori, Srbiji i Bivšoj jugoslovenskoj republici Makedoniji)
A2.2. Izrada zajedničke Procjene za razvoj novog regionalnog turističkog proizvoda: kulturne rute spomenika posvećenih II svjetskom ratu u jugoistočnoj Evropi
RP3 Regionalna ekspertska radionica o novoj kulturnoj ruti spomenika posvećenih II svjetskom ratu u jugoistočnoj Evropi
A3.1. Priprema i sprovođenje regionalne ekspertske radionice o spomenicima posvećenim II svjetskom ratu u jugoistočnoj Evropi / kulturnim rutama
A3.2. Izrada smjernica tokom regionalne radionice i njihovo uključivanje u zajedničku Procjenu
RP4 Širenje rezultata
A4.1. Prevođenje Procjene na jezike koji se koriste u regionu, kao i na engleski jezik
A 4.2. Dostavljanje rezultata projekta relevantnim akterima i medijima u regionu jugoistočne Evrope
Područje sprovođenja projekta: Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo*, Crna Gora, Srbija i Bivša jugoslovenska republika Makedonija
*Ova oznaka ne prejudicira stavove o statusu i u skladu je sa Rezolucijom 1244/1999 Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija i Mišljenjem Međunarodnog suda pravde o Deklaraciji o proglašenju nezavisnosti Kosova.
-----------------
Activities are conducted through a grant provided by the Regional Cooperation Council’s Tourism Development and Promotion Project. The Project is funded by the European Union and implemented by the RCC in an effort to contribute to the growth and competitiveness of the six Western Balkans economies by support development and promotion of joint regional cultural and adventure tourism offer.
