Jedna od mnogobrojnih bajkovitih priča koje možete doživjeti krstareći regijom Skadarskog jezera dočekaće vas na kupastom, kamenom uzvišenju, okruženom vodotocima rijeka Karatune, Moračice, Šegrtnice i Sjerave. Tu se lociralo naselje Žabljak Crnojevića "priča" o čijem početku ne možete naći vjerodostojne podatke, ali sigurno možete povjerovati da je počela negdje u doba vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita, zatim se "pisala" u doba popa Dukljanina kao Lug, centar župe Podlužje i ovjekovječila u narodnoj pjesmi stihom: "U Žabljaku, podluškome gradu". Prve istorijske podatke o Žabljaku nalazimo tek iz sredine XV vijeka, iz doba Crnojevića, koji su u njemu stolovali od 1403. godine i po kojima je i dobio ime.

U priču se možete i danas uplesti ako se uputite ka Žabljaku automobilom, putem od Podgorice, preko Golubovaca, sela Goričani i Ponari, ili odaberete drugi način kada ćete putem koji se odvaja od pravca Podgorica-Cetinje, doći do naselja Dodoši, uzeti čamac i sa nekim od ljubaznih mještanina, rijekom Karatunom doploviti do ovog predivnog mjesta. A onda ćete, opijeni bojama, mirisima i zvucima prirode, pristati u podnožju naselja, izaći na veliki asfaltirani plato i odlučiti se kuda da krenete. Nudi vam se makadamski put u podnožju, kojim se naselje može obići u potpunosti (u ljetnjem periodu), ili ćete se uputiti drugom stazom ka vrhu uzvišenja.

Uočićete da se u strukturi naselja izdvajaju: tvrđava na vrhu uzvišenja, crkva sa grobljem u podnožju tvrđave i podgrade koje sačinjavaju stambeni objekti izgrađeni na padini uzvišenja.

Nemojte se iznenaditi ako čujete da se naselje naziva "gradom", jer se tako nekada zaista i zvalo, mada se u nekim studijama i zapisima samo tvrđava na vrhu uzvišenja tretira kao "grad".

Tvrđava je u istoriji razvoja naselja više puta mijenjala gospodare i funkcije. U njoj je boravio Stefan Crnojević- tada je bila njegova prijestonica, zatim se iz nje od Turaka branio Ivan Crnojević, a 1478. godine osvojili su je Turci i postala je strateška pozicija belerbega Sulejman-paše. Zatim je, uz pomoć Venecije, Ivan Crnojević ponovo nakratko vratio tvrđavu 1481. 1484 godine Turci su po drugi put osvojili tvrđavu. Smatra se da je u njihovim rukama bila do 1878. godine. Tada tvrđava postaje kasarna za smještaj posade. Pored vojnog karaktera, tvrđava je bila i jedan od centara turske vlasti i sudstva za Zetu i Crnu Goru. U to vrijeme, iako je Žabljak i dalje prvenstveno vojno uporište, počinje da se razvija naglo i podgrade koje broji oko 50 kuća a u XVII vijeku čak 250.

Stanovništvo se bavilo ribolovom, trgovinom i poljoprivredom.

Žabljak je, zbog svog strateškog položaja u tadašnjoj državi bio vjekovna inspiracija za osvajanje, ali je tek u 1878. godini, nakon nekoliko pokušaja osvajanja i oslobodilačkih ratova, opet pripao Crnoj Gori. U novim uslovima tvrđava je korištena kao vojni arsenal, zatim je bila žandarmerijska stanica, potom je adaptirana za potrebe lokalne škole. Danas je to zapušteni istorijski kompleks koji je uvršten u spomeničke vrijednosti II kategorije. Sa tvrđave (i puta kojim se stiže do nje, na određenoj visini) se pruža predivan pogled na okolinu, dio Skadarskog jezera.

Zbog naglih prirodnih promjena došlo je do podizanja nivoa jezera i plodne površine su poplavljene, stanovništvo se počelo osipati i time je počeo proces zamiranja naselja. Danas u njemu živi oko 15 kuća, a naselje oživi u ljetnjem periodu i vikendom kada Žabljačani dolaze da obiđu svoje posjede. Zimi voda prekrije obilazni put i svaka aktivnost zamre.

Stare kuće su kamene, prizemne ili spratne, mnoge od njih odavno napuštene i ruinirane. Skoncentrisane su u središtu naselja, postavljene samostalno na stjenovitom tlu, ili dvije-tri u jednoj organizovanoj cjelini grozdaste strukture. Svaka kuća ima svoje dvorište, ograđeno kamenom ogradom.

One koje su obnovljene zaštitile su se od propadanja betonskim serklažima i malterisanom fasadom, dobile novi krov i prozore. Promijenio se i funkcionalni koncept, tako da prizemlje najčešće više nije tradicionalna ostava već takođe prostor u kom se stanuje.

One potpuno nove kuće prate trendove u korišćenju materijala, ali djelimično zadržavaju arhitektonski koncept starih kuća. Najčešće su prizemne ili sa još jednim spratom.

Puteljak koji vodi kroz naselje je veoma uzak, pa su česte stepenice kojima se savlađuje nagib terena. Može se uočiti da je takav princip bio korišten i u vrijeme izgradnje naselja, tj. nagib terena savladavao se kamenim stepenicama, manje ili veće širine, zavisno od strmosti terena. Na nekim mjestima sačuvani su stari kameni blokovi od kojih su stepenici rađeni. Put je takođe bio napravljen od blokova grubo tesanog kamena. Danas se pojedini djelovi staze obnavljaju betoniranjem.

Naselje se širi sa druge strane starog kamenog mosta iz doba Turaka, koji se nalazi blizu prilaznog platoa u podnožju naselja. Tu su uglavnom novije kuće sa manjim obradivim površinama na parceli.

Danas ljudi žive i dalje od ribolova, poljoprivrede i stočarstva. Kažu da žive skromno...takvih su prohtjeva... gaje i pčele...one zuje i daju med....još kažu da im je neko iz Podgorice nudio otkup ulovljenih žaba za 2 EVRA po kilogramu. Nisu pristali...Neko iz inostranstva je kupio veliki dio napuštenog zemljišta.... po 13 EVRA kvadrat....sviđa mu se tu....

Otići ćete iz Žabljaka sa mislima o tome kako je anonimni graditelj ovog podneblja još davno spoznao i ispoštovao, sopstvenim zalaganjem i iskustvom, uz stvarne potrebe i ograničavajuće uslove, uravnotežen odnos prirode i graditeljstva. Da li je to princip za koji se zalažemo kao filozofiju življenja u novom milenijumu?

Autorka putopisa: Zorica Tomanović, Podgorica

Twitter